Kongo: Biały król, czerwona guma, czarna śmierć

reż. Peter Bate, BBC (2003)

Film można obejrzeć na stronie Free Documentaries.

Dokument Petera Bate'a o zbrodniczych rządach Leopolda II w Kongo w okresie boomu kauczukowego w latach 80. i 90. XIX wieku. Wyprodukowany przez BBC film zawiera przede wszystkim typowe dla telewizyjnych dokumentów rekonstrukcje wydarzeń oraz wywiady z historykami, urzędnikami i przewodnikami, a także materiały nakręcone w Belgii i Kongo oraz niewielką liczbę archiwalnych filmów i fotografii.

Autorzy dokumentu portretują króla Leopolda II jako człowieka opętanego ideą posiadania kolonii, które stanowiły o sile państwa i mogły być źródłem olbrzymich dochodów. W młodości Leopold II dużo podróżował. Z greckiego Akropolu przywiózł fragment marmuru, na którym kazał umieścić swoją podobiznę i napis Il faut à la Belgique une colonie (Belgia musi posiadać kolonie). W końcu udało mu się zagarnąć olbrzymi fragment ziemi w centralnej Afryce, 76 razy większy niż sama Belgia.

Film ukazuje nie tylko okrucieństwo belgijskich kolonizatorów, ale i sposoby wymazywania z publicznego dyskursu pamięci o afrykańskich zbrodniach króla, na przykład poprzez tworzenie i celebrowanie narodowych symboli (obchody 50. i 75. rocznicy niepodległości, budowa Parku Cinquantenaire i Łuku Triumfalnego z prywatnych pieniędzy króla) oraz przypisywanie Leopoldowi II roli nowoczesnego władcy niosącego Afryce dobrodziejstwa cywilizacji (Royal Museum for Central Africa przez długi czas upamiętniało jedynie belgijskich oficerów, a nie ofiary ich terroru).

Pomnik Leopolda II w Brukseli

Współczesne, powszechne podręczniki historii wciąż ukazują belgijskie rządy w Kongo jako czas nowoczesnych przemian i ucywilizowania czarnych społeczeństw. Oto fragment belgijskiego podręcznika dla dzieci w wieku 10-12 lat:

Kiedy Belgowie dotarli do Konga, zastali populację ludzi będących ofiarami krwawej rywalizacji i handlu niewolnikami. Krok po kroku belgijscy urzędnicy, misjonarze, lekarze, koloniści i inżynierowie cywilizowali czarną ludność. Tworzyli nowoczesne miasta, drogi i koleje, porty i lotniska, fabryki i kopalnie, szkoły i szpitale. Ich praca znacząco polepszyła warunki życia tubylców.

Cyt za: Guy Vanthemsche, The Historiography of Belgian Colonialism in the Congo, [w:] Europe and the world in European historiography, red. C. Lévai, Pisa 2006, s. 89.

Tymczasem Adam Hochschild, autor książki King Leopold's Ghost: A Story of Greed, Terror, and Heroism in Colonial Africa uważa, że ofiarami bezwzględnej polityki króla mogło paść 10 milionów ludzi.